Ku wa kabiri igenekerezo rya 11 Ruheshi haributswe ku ncuro ya 24 ubwicanyi bw'agahomerabunwa bwakozwe mw'ijoro ryo ku wa 11 rishira uwa 12 Ruheshi 1995, ubwicanyi bwakorewe abanyeshure biga ico gihe muri Kaminuza y'Uburundi. Ibikorwa vyo kwibuka ubwo bwicanyi vyari vyahuje abacikacumu bahurikiye mw'ishirahamwe bise «Zirikana UB 95», bafatanije n'uburongozi bw'iyo Kaminuza, bakaba bari bashigikiwe na bamwe mu bagize Reta y'Uburundi, inama nshingamateka na nkenguzamateka, Abanyeshure bayigako, indongozi mu vya politike n'imibano, eka mbere n'abaserukira ibihugu vyabo mu Burundi.

Ivyo bikorwa vyabaye ahanini mu mwanya w'umuhingamo ushira umugoroba, bitangujwe n'Inkuka ya Misa yarongowe n'Umwepiskopi samuragwa wa Dioseze Bubanza, Musenyeri Georges Bizimana. Vyaciye bibandanyiriza ku gushira ingori z'amashurwe mu bibaza bibiri vy'ivyibutso. Icibutso ca mbere cagenwe ahazokwubakwa inzu y'ukwibuka abazize ubwo bwicanyi, ica kabiri ni icibutso c'abagandaguwe nyene.

Mu gihe hariko haraherezwa Inkuka ya Misa, Musenyeri Georges Bizimana, abanje guca ku mayange icakoranije abari ngaho, ko baje kwibuka no gusabira abanyeshure bagandaguriwe mu kigo ca Kaminuza y'Uburundi, yavuze igituma Ekleziya yifatanya n'ababa babuze ababo: «Turarengutse hano, tuzanye umutima w'ukwemera ko agapfuye katabazwa ivu, umutima w'ikwemera n'ukwizigira yuko abadutanze tuzosubira guhura.» Yamenyesheje rero ko baje gusabira abo bagandaguwe ngo Umukama abakirane igishika mu bwami bwiwe, bongera basabira n'ababagandaguye kugira ngo bagarure agatima ku mana, babwire Imana ko bihenze, maze baheze bayisabe ikigongwe. Abandi basabiwe ni abacitse kw'icumu n'abahaburiye ababo ngo Umukama abahe umutima w'ugutanga ikigogwe.

Ico kigongwe nyene ni co cahavuye gihinduka inyigiso nyamukuru yashikirijwe n'uwo mwepiskopi. Yabanje gutangarira abantu biyumvira kwica n'ukwomora abo badasangiye umuryango, ubwoko, intara canke ivyiyumviro, ico avuga ko ari ikimenyetso cerekana ko abantu baba bageze kure mu kwimenyera mu kibi, bigahava bikazana urusobangane rw'ibindi vyaha, ivyamya bivyamukako na vyo ngo bikaba urwanko, inzigo, amacakubiri, ugukumirana, akarenganyo, ubwicanyi n'ayandi mabi. Ikimutangaza cane ni ukwo kuntu muri Kaminuza ari ahantu baronkera umuco wobwirijwe kumurikira n'abandi, kuko hari incabwenge, ariko hakaba ari ho hakorewe ikibi kibishe nk'ico. Ngo ni ikimenyetso c'uko bari bageze mw'ishano ry'akamaramaza.

N'ubwo biri ukwo, Musenyeri Georges Bizimana aremeza ko bishoboka ko abarundi bokira ugukora ikibi: ngo ni ugushika imbere ingendo y'urukundo, gushika mbere no ku rugero rw'ugukunda n'umwansi. Urwo rukundo ngo ni rwo rutuma uwakorewe ikibi aheza akarekurira uwakimugiriye, ngo ni ho yoba atsindishije ikibi iciza, ahandi ho ngo ukwihora kwoba kubaye ukugwiza ikibi incuro zibiri. Na kwo ukurekuriranira ngo ni yo nzira y'ukwubaka amahoro arama. N'ubwo yabivuze ukwo, ngo arazirikana ko ukurekuriranira bidasigura ukwibagira n'ukwiyobagiza icaha umuntu aba yarakorewe, kandi ngo ntibibuza ibikorwa vy'ubutungane. Ku bwiwe ngo ukurekuriranira harimwo cane cane ukwigira inama y'ukutazigera yihora.

Insiguro y'Ijambo ry'Imana yunganiwe n'ibisabisho. Abaserukiye abandi mu gushikiriza igisabisho rusangi barasavye Umukama ko, ku bubasha bw'Inkuka nyeranda bahereza, yobaremesha, yobahoza intuntu n'amarira no kubaronsa ingabirano y'ugutanga n'ugusaba ikigongwe ku vyo bononye vyose, kandi ahumanure igihugu c'Uburundi, akironse amahoro yiwe. Muri ico gisabisho baratuye Imana kandi n'abishe bene wabo ngo ibiyereke, bamenye ko ari yo nsa itanga ubuzima ikanabusubirako. Baranasabiye abavyeyi bahekuriwe mu bigo vya Kaminuza, ntibabone n'aho ibibondo vyabo babitaye, be n'abacitse kw'icumu ngo ntibaze bagire agatima k'ukwihora, ahubwo bategere riho ko uguhora ari ukw'Imana.

Amajambo nyezina y'ukwibuka abo banyeshure bagandaguwe yahavuye avugwa, uhereye ku muyobozi wa Kaminuza y'uburundi yaje amenyesha ko kaminuza y'Uburundi yemera ko ubwicanyi buyivugwamwo bwabaye koko, maze mu gutanga ikaze muri ico kibanza agaheza agasaba abari aho ko bofata umwanya w'ukwunama ngo bibuke ababo bapfuye. Yaranamenyesheje kandi umugambi w'ukwubaka ivyibutso vy'ubwo bwicanyi mu kigo ca kaminuza co ku Mutanga.

Uwo arongoye Kaminuza y'Uburundi yaciye yunganirwa n'uwuserukiye abanyeshure bakiri ku kivi, uwu na we akaba yarasavye bagenzi biwe ko bokwama bafatanye mu nda, bakima amatwi abosubira kurondera kubaryanisha. N'uwaserukiye abacitse kw'icumu mu gihe c'ubwo bwicanyi na we nyene yaragiize ico avuga, ubona ko ahanini ari bo bari bafise vyinshi bibuka, akaba yaranaserukiye n'abavyeyi b'abatakarije ubuzima bwabo muri ubwo bwicanyi. Uwasozereye amajambo yabaye umushikiranganji w'inyigisho za kaminuza n'ubushakashatsi.

Mu majambo yose yavugiwe aho hantu, iryabonetse ko ryakoze ku mitima ya benshi ni iryashikirijwe n'uwo yaserukiye abacikacumu, uravye ukuntu baritegeranye ubwitonzi bwinshi n'ikibabarwe caboneka ku maso yabo. Uyu na we ni uwaserutse mw'izina ry'abahurikiye muri rya shirahamwe ry'abacikacumu «Zirikana UB 95», akaba yitwa Yozefu NKURUNZIZA. Ijambo ryiwe ahanini ryari nk'iry'ugushinga intahe y'ivyabaye, aho yasubiyemwo imvugo yemeza ko yakoreshejwe n'abicanyi ngo ni «ugukubura umwanda muri kaminuza».

Yozefu NKURUNZIZA yamenyesheje ko ukuntu bakubuwe mw'ijoro ryo ku wa 11 rishira uwa 12 Ruheshi 1995 vyababereye nk'inzira y'umusalaba uremereye cane, na cane cane ku banyeshure bari mu bwoko bwariko buhigwa buhongo, aho yemeza ko abarenga 100 bose bagandaguwe, gushirako mbere n'umwigisha yahavuye yicirwa mu biro mu nyuma gato. Aribuka ukuntu muri iryo joro batashobora kuronka n'aho bahungira, kuko ngo ibigo vyose vya Kaminuza vyari bikikujwe n'abasirikare, ababahiga na bon go bakaba bari bafise ibirwanisho, ku buryo uwagira ngo aracarutse baca bamurasa. Ngo nta kindi bari basigaje atari ukurindira ko ruza kwiyanurira mu mazu babamwo.

Ariko rero ngo «Ntirumarira Imana», abo Imana yiterekeye bobo ntibabuze, ari bo b'abo bavuga ko bacitse kw'icumu. Babonye bukeye bagihema, Imana ngo yarabaciriye icanzo, maze bereka inzira ubworo bw'ikirenge. Abagarukiye hafi bahungiye mu mihana iri hirya cane y'uburaro bwo mu bigo vya kaminuza. Ahavuzwe cane ni mu kamenge, mu Nyambuye no mu Gishingano, n'ubwo na ho nyene ngo hari abasanzweyo bagahohosherezwayo, abandi na bo bagafata inzira y'ishamba ngo biyunge n'imigwi y'abarwanya igihugu, abandi bagahungira mu mahanga. N'ubwo babonye ayo yose, kuri bo ngo ukuvyibuka si ukuzura akaboze, eka mbere ngo nta n'agatima k'ukwihora bafise na mba; ahubwo ngo bashaka ko abarundi bohakura icigwa, ibintu nk'ivyo ntibize bisubire mu gihugu.

Muri wa mwanya w'ugushira ingori z'amashurwe n'amashashara yaka kuri vya vyibutso bibiri na ho, haciye haba urugendo rwashikanye abari aho kuri ivyo bibanza. Kumwe n'abo bacitse kw'icumu, hari n'abanyavyubahiro batandukanye, harimwo Umushikiranganji w'inyigisho za kaminuza n'ubushakashatsi, Gaspard Banyankimbona, yaserukiye reta. Hariho kandi n'abaserikiye umugwi w'ukuvugana ukuri n'ukunywanisha abarundi (CVR), umugwi w'igihugu ujejwe agateka ka zina munt (CNIDH), uwahoze ari Umukuru w'igihugu, Nyakwubahwa Sylvestre Ntibantunganya, abanyeshure biga muri za kaminuza, abari mu nzego zitandukanye z'igihugu, abarongoye imigambwe ikorera mu gihugu, hamwe kandi n'abanyamahanga baserukira ibihugu vyabo mu Burundi.

Igishasha cabonetse ni uko Ubuyobozi bwa kaminuza bwari bwifatanije n'abacikacumu mu guhimbaza uwo musi, mu gihe mu myaka iheze wahora uhimbazwa n'abacikacumu gusa, babifashijwemwo n'ishirahamwe ritegamiye Reta ryitwa AMEPCI Gira ubuntu. Ikindi gishasha ni uko abacitse kw'icumu muri ubwo bwicanyi bahimbaje umwaka ugira uwa 24 w'ubwo bwicanyi bafise ishirahamwe ryabo bwite, Ishirahamwe «Girubuntu UB 95».

Michel NIBITANGA, CEDICOM